Etkinlikte özel bir sunum gerçekleştiren Türkiye Elektrik Sanayi Birliği (TESAB) Genel Sekreteri Ayten Sümer, zirvede iki gün boyunca hidrolik santraller ve barajların geleceği konusunda konuşulduğunu, pompaj depolamaları, planlamalar, stratejiler ve ‘neler yapılabilir?’ konularına değinildiğini söyledi.
Kendisinin de ‘Cumhuriyetin 100’ncü Yılında Türkiye Elektrik Tarihi’ konulu sunumunda 650 sayfalık Elektrik Tarihi Kitabı’nın ‘Barajlar’ ve ‘HES’ bölümünden kesitler aktaracağını dile getiren ve ilk olarak hidroliklerin tarihine değinen Sümer, “Dünyadaki ilk hidroelektrik santral 1882 yılında ABD’nin Visconsin Eyaletinde, Fox Nehri üzerinde kurulmuş Appleton HES’tir. Sadece 12,5 kW gücü var ve 250 lamba aydınlatabiliyor. Bu tesis binası daha sonra restore edilmiş ve şu anda müze olarak kullanılıyor.” dedi.
SU 'HAYAT' DEMEK
Verimli topraklara sahip Anadolu’nun değişik medeniyetlere ev sahipliği yaptığını, çok uzun yıllardır insanların bu topraklarda yaşadığını dile getiren Sümer, “Ancak su ‘hayat’ demek. Su nerdeyse insanoğlu orada yerleşiyor, yaşamını orada sürdürüyor. Anadolu’nun bütün şehirlerinde de -güzel Ankara’mız hariç- şehrin ortasından bir nehir geçer. Aslında o nehrin iki tarafına kurulmuştur şehir. Mesela Çorum’daki Gölpınar Hitit Barajı M.Ö. 1250’lerde Hititler döneminde kurulmuş. Urartular döneminde M.Ö 1000’lerde Şamran Su Kanalları / Van bölgesinde yer alıyor. Yine M.Ö. 500’lerde Pers’ler döneminde kurulmuş Dara Sulama Kanalları / Mardin bölgesinde. Bu tesislerin hepsi şu anda belediyeler veya Kültür Bakanlığı tarafından işletiliyor."
TÜRKİYE’NİN İLK BARAJI ÇUBUK-I
"Türkiye’nin ilk barajı ise Çubuk-I Barajı. Ankara’nın içme suyunu karşılamak amacıyla kuruluyor. Atatürk’ün talimatlarıyla 1930-1936 yıllarında tesis ediliyor ve 1994 yılında da su tutması sonlandırılıyor. 2000’li yılların başında Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından restore edildi ve şu anda mesire alanı olarak yine hizmet veriyor.” şeklinde konuştu.
İLK HES TARSUS’TA KURULDU
Sümer, sunumunun hidroelektrik santrallerle ilgili kısmında şu konulara değindi: “İlk hidrolelektrik santralimiz Tarsus’ta kurulmuş, 1902 yılında. 2 kW gücündeki bir santral. Sokak aydınlatması için kuruluyor. Sadece 2-3 evin elektriği karşılanıyor. 1958 yılında bir sel felaketinde büyük bir hasar alıyor ve işletmesi sonlandırılıyor. Başka bir yere taşınıyor. Kitap yazılmaya başlandıktan sonra EİAŞ Genel Müdürlüğü ‘burayı acaba müze haline getirebilir miyiz?’ diye bir proje düşündü. Yerinde tespit için bir heyet de gitti. Maalesef birkaç tuğla ve yıkık bir iki duvar dışında pek bir şey kalmamış geriye. Ama kayıtlarda Türkiye’deki ilk HES olarak yerini almıştır Tarsus. Bir de şunu belirtmeden geçemeyeceğim, şimdi elektrik düğmesine basıyoruz, elektriğimiz açılıyor-kapanıyor. O yıllarda böyle bir sistem olmadığı için santralin şalterinden elektrik kapanıyor veya açılıyordu.” dedi.
SARIYAR BARAJI İLKLER ARASINDA
İlk büyük barajlı HES santralinin, Sarıyar Baraj ve HES olduğunu dile getiren Sümer, “160 MW gücünde, Ankara yakınlarında, halen işletmede, yeni bir rehabilitasyondan geçti. 10 yıla yakın ilk etüt ve jeolojik etütleri devam etmiş. 1953 yılında inşaatına başlanmış. 1956 yılında (ilk 2 ünite) işletmeye alınıyor. 10 yıl sonra 1966’da da ikinci 2 ünite işletmeye alınıyor.” şeklinde konuştu.
İLK YERLİ ÜRETİM HES ‘HİRFANLI BARAJI’
İlk Yerli Üretim HES ünitesinin Hirfanlı Barajı olduğunu ifade eden Sümer, “Hirfanlı Barajı da 4 ünite olarak planlanıyor. 1960 yılında ilk 3 ünitesi devreye alınıyor. Dördüncü ünitenin türbin girişi kapatılıyor. Bunun kayıtlara geçen ya da söylenilen iki tane nedeni var. Birincisi o dönemin ekonomik şartları, finansman kaynağı yetersizliği deniyor. İkinci neden ise ülkenin bu ünitenin elektriğine ihtiyacı olmadığı gibi düşünülüyor. Ve 1979 yılında da dördüncü ünite için TEK inşaat dairesi koordinasyonunda bir ekip kuruluyor. Bu ekipte 27 kamu-özel kurumdan 40 birim uzun bir sür çalışıyor. Tasarımı yeniden yapmıyorlar. Önceki üç ünitenin tasarımını kullanıyorlar. 1983 yılında da ilk yerli üretim işletmeye alınıyor.” ifadelerini kullandı.
