Keşmir Sorunu, Hindistan ve Pakistan arasındaki ilişkileri kuruluşlarından itibaren zehirleyen ve bugüne kadar çözülememiş olan derin bir siyasi ve askeri anlaşmazlıktır. İki ülkenin dört savaşına ve sayısız sınır çatışmasına sahne olan bu mesele, Güney Asya'daki en tehlikeli krizlerden biri olarak görülüyor.
SORUNUN KÖKENİ: BRİTANYA HİNDİSTANI'NIN BÖLÜNMESİ
18. yüzyıl ortalarında İngiltere'nin sömürgesi haline gelen Hindistan alt kıtası, II. Dünya Savaşı sonrası zayıflayan Büyük Britanya tarafından bağımsızlığa yönlendirilmişti. Ancak bu bağımsızlık süreci sancılı oldu. Müslümanlar ve Hindular arasındaki dini ve siyasi farklılıklar, Hindistan'ın 1947'de Pakistan ve Hindistan olmak üzere iki devlete bölünmesine neden oldu. Bölünme sırasında Müslümanların çoğunlukta olduğu bölgelerin Pakistan’a, Hindu çoğunluklu bölgelerin ise Hindistan’a katılması öngörülüyordu.
Ancak, bölünme planı tam anlamıyla uygulanamadı. Özellikle prenslikler statüsünde olan bazı bağımsız bölgelerin hangi ülkeye katılacağı belirsizdi. Bu bölgelerden biri de Keşmir’di.
KEŞMİR’İN STRATEJİK ÖNEMİ VE İLK ÇATIŞMALAR
Keşmir, Hindistan, Pakistan ve Çin sınırlarının birleştiği stratejik bir dağlık bölgeydi. Bölge, çoğunluğu Müslüman olan bir nüfusa sahipti, ancak hükümdarı bir Hindu prensiydi. Prens, 1947'de Hindistan ile birleşmeyi tercih etti. Bu durum Pakistan'ın itirazlarına yol açtı ve 1947-1948 yıllarında Birinci Keşmir Savaşı'nı tetikledi. Savaş, Birleşmiş Milletler’in araya girmesiyle ateşkesle son buldu. Keşmir ikiye bölündü: bir kısmı Hindistan, bir kısmı Pakistan kontrolünde kaldı. Ancak referandum vaadi hiçbir zaman tam anlamıyla yerine getirilmedi ve bölgenin statüsü tartışmalı kaldı.
KEŞMİR İÇİN YAPILAN SAVAŞLAR
1947-1948 Birinci Keşmir Savaşı: Hindistan'ın Keşmir'in çoğunu kontrol altına almasıyla sonuçlandı.
1965 İkinci Keşmir Savaşı: Pakistan, Cebelitarık Operasyonu ile Keşmir'de ayaklanma başlatarak savaşı kızıştırdı. Savaşın sonunda Taşkent Anlaşması ile geçici bir barış sağlandı.
1971 Savaşı: Doğrudan Keşmir kaynaklı olmasa da, Hindistan ve Pakistan arasındaki genel düşmanlığın bir sonucu olarak Bangladeş'in bağımsızlığına yol açtı.
1999 Kargil Savaşı: Pakistanlı birliklerin Keşmir’in Kargil bölgesine sızmasıyla patlak verdi. Hindistan sınırlarını yeniden tesis etti.
Bu dört savaş da Keşmir anlaşmazlığının ne kadar derin ve tehlikeli olduğunu gösterdi.
KEŞMİR İSYANI: 1989'DAN GÜNÜMÜZE
1989 yılında, Hindistan’ın Cemmu ve Keşmir eyaletinde geniş çaplı bir Müslüman isyanı başladı. İsyancılar, Hindistan yönetimini reddederek ya Pakistan'a katılmak ya da bağımsız bir Keşmir devleti kurmak istiyordu. Pakistan, bu isyancılara çeşitli düzeylerde destek verdi. İsyan, hem silahlı çatışmalara hem de siviller arasında büyük kayıplara yol açtı. Günümüzde de bölgede zaman zaman büyük çatışmalar yaşanmaktadır.
COĞRAFİ VE POLİTİK BÖLÜNME
Bugün Keşmir, fiilen üçe bölünmüştür:
Hindistan'ın Kontrolündeki Bölge: Cemmu ve Keşmir Birlik Toprağı ve Ladakh.
Pakistan'ın Kontrolündeki Bölge: Azad Keşmir ve Gilgit-Baltistan.
Çin'in Kontrolündeki Bölge: Aksai Chin (1962'deki Çin-Hindistan Savaşı'ndan sonra Çin tarafından işgal edilmiştir.)
Her üç ülke de Keşmir üzerinde hak iddia etmeye devam etmektedir.
KEŞMİR'İN ÖNEMİ
Keşmir, sadece stratejik konumu nedeniyle değil, aynı zamanda ekonomik ve kültürel önemi nedeniyle de değerli bir bölgedir. Himalayalar'ın verimli vadileri, zengin su kaynakları ve turistik cazibesi, bölgeyi daha da çekişmeli hale getirmektedir. Ayrıca bölgede üretilen ünlü Kaşmir kumaşı da ekonomik açıdan bölgeye ayrı bir önem kazandırmıştır.
